Мәктәпкәчә яшьтәге балаларга экологик тәрбия бирү концепциясе

Экология дөньякүләм әhәмиятле, мөhим мәсьәләләрнең берсе булып тора. Ул үзенең актуальлеге, үткенлеге белән бүген бөтен кешелек алдына килеп басты. Чөнки киләчәк буыннар язмышын фән-техника казанышлары түгел, ә җир-суларның экологик торышы хәл итәчәк, итештеру эшчэнлегенен тизлеге арткан саен, экологик проблемалар кубэя бара. Экология проблемасынын глобаль проблема булып, анын узебез яши торган урында да чагылуы тэрбиячедэ борчылу тудыра hэм торле педагогик эшчэнлеккэ этэрэ. Экологик анлылык, фикерлэу дэрэжэсе, культурылылык – болар килеп туган хэлдэн чыгунын бердэнбер юлы булып тора. Э мона балаларга кече яшьтэн экологик тэрбия биреп кенэ ирешергэ момкин . Табигатьне кузэту, аны ойрэну, сакларга омтылу – балаларнын рухи доньясын баета, уйларга ойрэтэ.

Монын очен без торкемдэ шартлар тудырырга, экологик почмак булдырдык. Табигать почмагына яшь узенчэлегенэ туры килерлек голлэр: бегония Рекс, алоэ, герань, бриофиллюм, традисканция утырттык.

Балалар hэр конне голлэрнен ничек усеп, чэчэк атуын кузэтэ, топлэрен йомшарталар, су сибэлэр, тузанын сортэлэр. Шау чэчэктэ утырган усемлеклэрнен матурлыгын куреп сокланалар. Эгэр даими тэрбиялэмэсэн, аларнын шулай усмэячэген, усемлеклэрнен дэ тере табигать икэнен, аларнын усешенэ яктылык, су сибеп тору, топлэрен йомшарту кирэк икэнен уз кузлэре белэн куреп торалар. Голлэрнен торенэ, нинди табигать шартларына яраклашып усуенэ карап, тэрбиялэу ысуллары да торле икэнен узлэштерэлэр, - бу максаттан махсус шогельлэр уткэрелэ.

Табигатьтэ hэм табигать почмакларында башка юнэлештэге эшлэрдэ балаларны кызыксындырырлык итеп оештырылган. Алар анда бик телэп эшлилэр. Яз коне клумбалар hэм яшелчэ тутэллэре эзерлэу, усентелэр, яшелчэлэр утырту, су сибу, аларнын ничек усуен кузэтеп нэтижэ ясау – менэ шундый эшлэр белэн мэшгуль без. Эшебезнен нэтижэсе дэ бар: клумбаларыбыз иртэ яздан, сонгы козгэ кадэр чэчэклэргэ кумелеп утыра.

Кыш коннэрендэ балалар кошлар турында кайгырттылар, ойлэреннэн ярма, конбагыш ише нэрсэлэр алып килделэр. Саф hавага чыкканда, аларны жимлеккэ салдык. Балалар жимлектэн ашаган песнэклэрне кузэтергэ яраталар, кышын ачыккан кошларны кызганалар иде.

Безнен балалар бакчасында кечкенэ урман почмагы бар. Анда нарат, карагай, балан, милэш, чия, кара карлыган… h.б. Козен милэшнен янып торган жимешлэренэ, аллы-голле яфракларына карап сокланабыз, кыш буе анын кошларны азык белэн тээмин итеп торуы турында сойлэшэбез. Шулай итеп, балаларга туган жирнен матурлыгын тоярга, ана hэрвакыт ярдэм итэргэ кирэклеге турында ойрэтэбез.

Балалар белэн торле экологик бэйрэмнэр уткэрэбез: «Урманда козге бэйрэм», «Кошлар коне», «Нардуган», «Нэуруз», «Урман – зур байлык», «Яшел урман аланы» h.б. Бу бэйрэмнэрдэ балалар белемнэрен тирэнэйтэлэр, жэнлеклэрнен кышкы эзерлеге белэн танышалар, кошларны каршы алырга эзерлэнэлэр.

Торле тэжрибэлэр уткэру дэ балаларга бик ошый. Су, hава, ташлар, туфрак белэн уткэрелгэн тэжрибэлэр балаларга табигатьне яхшырак анларга ярдэм итэ, аларнын уйлау, фикерлэу дэрэжэлэрен камиллэштерэ.Тэжрибэлэр ярдэмендэ бала яна эйберлэр белергэ омтыла, ижади эзлэнэ, анын кунелендэ яна сораулар туа, ул узлектэн, торле юллар белэн нэтижэлэр ясарга ойрэнэ.

Татар балалар фольклоры аркылы туган табигать турындагы белемнэрен кинэйту, табигатьтэге узгэрешлэрне курэ белергэ, ел фасылларын аера белергэ ойрэту, туган табигатьтэге башка тереклек иялэренэ сак караш hэм мэхэббэт тэрбиялэу бурычлары да утэлэ. Менэ шуна курэ дэ без экологик тэрбия биру остендэ эшлэгэндэ табышмаклар, экиятлэр, мэкальлэр, сынамышларны, тизэйткечлэрне еш кулланабыз.

Дэреслэрдэн алган белемнэрен, уз куллары белэн ясаган тэжрибэлэрне без экскурсиягэ чыккач ныгытабыз. Чонки бала табигать белэн якыннан таныша. Аларда кузэтучэнлек тэрбияли , гадэти эйберлэрдэ торле яналыклар курергэ, эйлэнэ – тирэнен матурлыгын тоярга, уйланырга, эзлэнергэ ойрэтэ.

Экскурсиялэр, сэяхэтлэр барышында куп кенэ бурычлар утэлэ:

Балалар бакчасында гына экологик тэрбия биреп, ата-аналар тарафыннан ярдэм булмаса, унай нэтижэлэргэ ирешеп булмас иде. Экология буенча эшлэу дэверендэ ата-аналар белэн уткэрелгэн энгэмэлэр, биремнэр, ачык шогыльлэр, табигатькэ чыгулар, табигатьтэ файдалы хезмэттэ катнашулар, балалар hэм ата-аналар белэн бергэлэп табыйгы байлыклардан, гамэлгэ яраксыз нэрсэлэрдэн эйберлэр ясау h.б. – болар барысы да бала белэн ата-ананы, ата-ана белэн тэрбиячене якынайтты, узара анлашып эшлэудэ зур роль уйнады. Ата-аналар белэн системалы рэвештэ эшлэгэндэ генэ унай нэтижэлэргэ ирешергэ момкин булуын ачыкландык, еллык эш планы тозедек. Март-апрель айларында усемлек усеше буенча тэжрибэлэр уткэрэлэр. hэр бала узе утырткан усемлекнен усешен дэрэжэдэ ясап, кузэтеп бара.

Балаларга экологик белем hэм тэрбия бируне уеннар аша алып барырга тырышабыз. Торле дидактик, хэрэкэтле, татар-халык уеннарын кулланабыз: «Мина агачлар кирэк?», «Мина кайсы агач яфрагы», «Уйлап кара» h.б.

Балалар белэн эшлэунен нэтижэлелеге диагностикадан, тестлардан куренэ. Ел башында hэм ел азагында уткэрелгэн диагностика балаларнын экологик белемнэре, фикерлэу дэрэжэлэре, экологик кузаллаулары усешен hэм гади генэ булса да, нэтижэ чыгара белулэренен дэрэжэсен курсэтте.

Билгеле, ботен балаларнын да уйлау, фикерлэу hэм белемне кабул иту дэрэжэсе бер ук торле тугел, шуна курэ мин hэр баланын шэхси узенчэлеген куз алдында тотып эшлэдек. Кече яшьтэн табигатьне анлап, аны яратып усу бик моhим. Килэчэктэ балаларнын табигать сакчылары булуына ышанабыз.