«Ҡалабыҙҙың иҫтәлекле урындары» ( дәрес-экскурсия ).

Маҡсат: үҙҙәре йәшәгән ҡаланың иҫтәлекле урындары менән таныштырыуҙы дауам итеү; яңы һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡул­ланыу, монологик телмәр үҫтереү; үҙ хәүефһеҙлеген һаҡлау һәм үҙе йәшәгән ҡалаға ҡарата һөйөү тойғоһо тәрбиәләү.

Һүҙлек эше: иҫтәлекле, һәйкәл, мәңгелек ут, батыр, шағир.

Типик грамматик конструкциялар: Был һәйкәл. С. Юлаев батырға ҡуйылған. Был мәңгелек ут яуҙа һәләк булған батырҙарға арнап ҡуйылған.

Йыһазландырыу: светофор һүрәте, зебра юлы, С. Юлаев һәйкәленең һүрәте, мәңгелек ут макеты.

Дәрес барышы

— Балалар, бөгөн мин һеҙҙе үҙебеҙҙең ҡалабыҙҙың иҫтә­лекле урындарына экскурсияға саҡырам. Экскурсияла беҙ нимәләрҙе онотмаҫҡа тейешбеҙ?

— Юл ҡағиҙәләрен.

— Афарин, балалар. Иң беренсе нимәгә иғтибар итергә кәрәк?

— Юлды сыҡҡанда светофорға ҡарарға кәрәк. Йәшел төҫ янһа ғына юлды аша сығырға ярай.

— Әгәр ҙә беҙ юлды аша сыҡҡан ерҙә светофор булмаһа, нимә эшләйбеҙ?

— Юлды аша сыға торған ерҙән генә тәүҙә һулға, унан һуң уңға ҡарайбыҙ. Машина килмәһә, сығырға ярай.

— Афарин, балалар. Ә хәҙер, әйҙәгеҙ, экскурсиябыҙҙы башлайыҡ.

Балалар етәкләшеп киләләр. Тәрбиәсе ҡыҙыл төҫ төшөрөл­гән светофор күрһәтә, балалар туҡтап тора. Йәшелде күрһәт­кәс, алға атлайҙар.

Балаларға С. Юлаев һәйкәле төшөрөлгән һүрәт күрһәтелә.

— Балалар, иғтибар менән ҡарағыҙ. Был нимә ул?

— Был һәйкәл.

— Был һәйкәлде кемгә эшләгәндәр?

— Салауат Юлаевҡа.

— Эйе. Был һәйкәл беҙҙең башҡорт халҡының милли батыры С. Юлаевҡа арнап эшләнгән. Ә ни өсөн С. Юлаевҡа һәйкәл эшләгәндәр тип уйлайһығыҙ?

— С. Юлаев батыр булған. Беҙҙең киләсәкте яҡлаған. Ке­шеләр уны яраталар һәм хөрмәт итәләр.

— һәйкәл тирәһенә иғтибар итегеҙ. Уның эргәһендә нимә­ләр бар?

— Һәйкәл эргәһендә сәскәләр үҫә. Матур итеп юл һалын­ған. Ошо һәйкәлгә һоҡланып ҡарап ултырыр өсөн эскәмйәләр ҡуйылған.

— Ә һеҙгә С. Юлаев һәйкәле оҡшаймы?

— Эйе, оҡшай.

— Ни өсөн? (Балаларҙың яуаптары.)

— Балалар, ә һеҙ беләһегеҙме, С. Юлаев батыр ғына түгел, ул оҫта шағир ҙа булған. Уның бик матур «Уралым» тигән шиғыры бар. Әйҙәгеҙ, мин һеҙгә уҡып ишеттерәм, һеҙ иғти­бар менән тыңлағыҙ һәм иҫегеҙҙә ҡалдырығыҙ.

Шиғыр уҡыу һәм балалар менән ятлау. (Йәйғор, 45-се бит.)

— Әйҙәгеҙ, балалар, экскурсиябыҙҙы дауам итәйек. Юлға иғтибар итегеҙ, тәүҙә ҡайһы яҡҡа ҡарайбыҙ?

— һулға, унан һуң уңға ҡарайбыҙ. Машина күренмәй.

— Машина булмағас, юл аша сығайыҡ һәм Еңеү паркына барайыҡ. Ә был паркта нимә бар? (Мәңгелек ут макеты күр­һәтелә.)

— Мәңгелек ут.

— Мәңгелек ут кемгә арнап ҡуйылған?

— Был мәңгелек ут яуҙа һәләк булған батырҙарға арнап ҡуйылған. Иғтибар итегеҙ әле: йондоҙ эсендә ут бер ваҡытта ла һүнмәй, гел янып тора.

— Ә был мәңгелек утҡа кемдәр килә?

— Кешеләр килә, сәскәләр һалалар.

— Мәңгелек ут һеҙгә оҡшаймы?

— Оҡшай. Сөнки мәңгелек утты матур, бейек итеп эшлә­гәндәр. Кешеләр ошо утҡа ҡарап һоҡланалар. Яуҙа һәләк булған батырҙарҙы иҫкә алалар.

— Афарин, балалар. Ә хәҙер үҙебеҙҙең балалар баҡсаһына әйләнеп ҡайтайыҡ. (Юлдан сығыу ҡағиҙәләрен ҡабатлайҙар.)