АБАЙ-ГЭСЭР БААТАР АРЮУН-ГООХОН ДАНГИНА

Классһаа гадуур хүдэлмэриин тон шухала удха шанар.

Буряад угсаатанай тγγхэ домог тγшэглэн, арадайнгаа еһо заншалнуудтай, һургаал заабаринуудтай танилсуулха, саашадаа тэдэниие сахин хэрэглэжэ ябаха эрмэлзэл тγрγγлхэ, буряад тγрэһэн хэлэндээ, арадайнгаа аман зохеолдо дуратайгаар ябаха,һурагшадай һонирхол, мэдэсэ γргэдхэхэ, урма зоригыень хγмγγжγγлхэ зорилго буряад хэлэнэй багшанарай урда табигдана. Эдэ зоригонуудые буряад зон эгээл хэсүү, бэрхэ, шадалтай хүбүүдээ Абай-Гэсэр баатартай жэшээлдэг байһан юм. Гэсэрэй нэрэтэй холбоотой хэдэн ондо ондоо домог туужанууд нютаг нютагуудта үргэнөөр дайралдадаг.

«Абай-Гэсэр» үльгэр хадаа анха урда сагта арадай дунда мүндэлөөд, үеҺөө үедэ хадагалагдан гамнагдажа, манай үе саг хүрэтэр дамжан ерэҺэн энэ үльгэр буряад арадай соел болон ухаан бодолой хүгжэлтые тон элеэр гэршэлнэ.

Гэсэр гээшэ хэн бэ? Энэ нэрэ анхан хаанаҺаа ерээб? Юу тэмдэглэнэб?

Байгаалиин хүсэнүүдтэ дайрагдажа, хоротон дайсадта дайлуулжа, ядаржа, зобожо байһан эртэ урда сагай зоной дунда һайн һанаатай, хүсэ ехэтэ баатар бии болоһой, тулижа ябаһан зондо туһа хүргэһэй гэжэ хүсэдэг байгаа.

Абай-Гэсэр хүбүүн хүн зоной тала хараһан, зобоһон, ядаһан хүнүүдтэ туһалдаг, һайн һанаатай, һайхан сэдьхэлтэй, зоригтой, сэсэн ухаатай, хүсэтэй хадаа арадай урдаа хараха үнэн сэхэ баатар мүн болоно. Энэ ушарһаа тэрэ арадай тон һайн һайхан шэнжэ шанар бэедээ абаһан байна. Абай-Гэсэр хүбүүн арад зон шэнги ухаатай сэсэн, һайн һанаатай, налгай абари зантай, асари ехэ хүсэтэй, арга шадалтай, зориг ехэ баатар. Тэрэнэй хэрэг ябадал, тэмсэл хадаа арад зоной ажабайдалтай, һанал бодолтой, хүсэл зорилготой тон нягта холбоотой.

Хүн зоной хүсэл, найдал бэелүүлхэ баатарай наһанайнь ябадал, тэмсэл, арадай хараа бодолой еһоор зураглагдана. Тиигэжэ тэрэ улад зониие хамгаалха, аршалха баатар байһан хадаа арадай дунда түрэһэн, багаҺаань үлдэхэ, ядархые ойлгохо болоһон, доромжолуулһан, харшалуулһан, ажал хүдэлмэри хэжэ дүршэhэн, тэрэ урда сагай юрын хүнүүд шэнги ажабайдалай хатуу шэрүүниие, элдэб бэрхэшээлнүүдые дабажа гараха аргатай байна.

Арадай энэ хараа бодолой еhоор Абай – Гэсэр хүбүүн хара багаhаан агнуури хэжэ, мал адуулжа дүршэнэ, олон янзын бэрхэшээлнүүдые дабана.

Иигэhээр Абай – Гэсэр хүбүүн арадай байдал болон һайн мэдэхэ, ухаатай сэсэн, шадалтай, хүсэ ехэтэй болон, бэеэ хүсэжэ, баатарай шэнжэтэй болоно.

Урдаhаань харан байхада,

Уула хадын барагтай,

Урал амынь харахада,

Арай хүнэй түһөөтэй.

Хүрин улаан шарайтай,

Хүрзын шэнээн шүдэтэй,

Хүжүүн хара нюр гатай

Алаг эреэн нюдэтэй,

Алда хара гэзэгэтэй,

Хүбүүн бэшэ эрдэни!

Арадай баатар Абай-Гэсэр хүбүүнэй гэрэлтэмэ һайхан дүрэ, тэрэнэй арадай түлөө хэһэн хэрэг, тэмсэл үеын үедэ хүн бүхэнэй сэдьхэлдэ эрхимэй эрхим жэшээ болгон мүнхэрһэн байна. Энээн дээрэһээ үндэһэлэн манайшье Буряад орондо Сагаалганай үдэрнүүдтэ Сагаан һарын Дангина Гэсэрэй һайндэр үргэн ехээр үнгэргэгдэнэ.

«Дангина», «Гэсэр» гэhэн конкурсда үхибүүдые бэлдэхэ гээшэ нангин хэрэг гэжэ хэлээ hаа алдуу болохогүй гэжэ мэдээжэ. Жэнхэни түрэл хэлэеэ шудалжа, эрдэмэй орьёл өөдэ тэгүүлхэ гээшэ гоёл ааб даа. Эжы абынгаа, элинсэг хулинсагайнгаа нангин захяа сахижа, ёhо заншалыень уудалан үргэлжэлүүлхэдэ хэды дэмбэрэлтэй гээшэб. Түрэл буряад хэлэеэ мэдэхэhээ гадна, үшөө ирагуу hайхан дуунуудые түрэл хэлэн дээрээ гүйсэдхэжэ, уян нугархай хатар хатаржа байхадань бүришье нюдэ баясамаар. Үнэн зүрхэнhөө дуратай халааниие дүрбэн тэгшээр хүгжөөхэ зорилго hургуулиин урда табигдана. Энэ зорилго багшанарай, түрэлхидэй, хамтын хүсөөр бэелүүлэгдэхэ ехэ хэрэг болоно.

Манай hургуули энэ үүргэ дүүргэхээр бэлэн, алишье талаараа мэргэжэлтэй багшанартай. Һургуули түрэлхид хоер нэгэдэжэ, анхаралаараа гүлмэрхэн хүүгэдые тэгшэ бэлдэжэ, аймагай ба республикын дүнгүүдтэ хүртэнэ.

Үхибүүдые зүбөөр хүмүүжүүлжэ, шэнэ хүнүүдые дэгжээн байдаг жэшээ боломо Арюун Гоохонууд ба Абай-Гэсэрнүүд hургуули соомнай олон лэ боложо, тэдэнэй дүршэл хамтадхажа, заншал болон hалбарна.

Буряад зонойнгоо эртэ урданhаа хойшо хүүгэдээ хүмү жүүлэн, бии болгоhон ёhо заабаринуудые хэрэглэхэ, шэнжэлхэ, hайнииень шэлэн абаха шухала. Түрэhэн үриеэ хүнэй зэргэ хүн болгохо, hонирхолыень үргэдхэн, нааданхайн hайханда, наранай гэрэлдэ, урагшань тэгүүлхэ, ерээдүйн сагай эрхим хүмүүжүүлэгшэ болгон табиха багшанарай ба гэртэхинэй гол зорилго.

Дороhоо ургажа ябаhан дуунай үргэн харгы нээhэн, хабарай эгээл түрүүшын ургы сэсэг мэтэ hайн hайхан юумэнэй этигэл найдал түрүүлhэн, арадай дуунай эди шэдитэй танилсуулжа, хүгжэм дуунда дуратай үхибүүдые үргэн харгыда гаргажа, хододоо дэмжэжэ ябадаг.

Энээн дээрэhээ хабаадаха дуратай үхибүүд жэлhээ жэлдэ олон лэ болоно. Гэсэр, Дангинын конкурсда хабаадаhан үхибүүд ганса тайзан дээрэ гарахадаа бэшэ, харин эрдэм номоо hайнаар шудална, ургажа ябаhан багашуулда жэшээ болоно. Эхин классуудта «Эгээн хүсэтэй баатар», «Эгээн хурдан баатар», «Эгээн мэргэн баатар» гэhэн конкурс, викторина үнгэргэжэ болохо, харин дунда классай үхибүүдтэ «Абай-Гэсэр хүбүүн», «Арюун-Гоохон дангина» гэhэн конкурснуудые үнгэргэхэдэ болохо.

Иимэ конкурснуудта Гэсэрэй туг үндэр дээрэ мандуулжа ба Гэсэрэй соло дуудахада үхибүүдтэ харуулхада ехэ туhатай ба ойлгосотой.

Алдар сууда гараhан Алтай тоонто нютагтамнай hүүлшын арбаад жэлнүүдтэ Сагаан hарын «Дангина», «Гэсэр», «Эдир дангина», «Эдир Гэсэр» ба «Хатан» гэһэн мүрысөөндэ гансал аймаг соогооо бэшэ, Харин респуликанска тайзан дээрэ жэлһээ жэл бүри hургуулиимнай hурагшад үндэр нэрэ зэргэдэ нэгэтэшье бэшэ хүртэнэ. Эдэмнай үлгэн hайхан Алтай нютагаа үндэр дээрэ үргэжэ, республика соогоо нютаг нугаяа, түрэл hургуулияа суурхуулжа, үндэhэн буряад хэлэн дээрээ амаршалжа, ёhо заншалаа, хубсаһа хунараа мартангүй, арадайнгаа дуунуудые дуулан, хатараа хатаржа, арад зоноо баясуулна. Дээдэ ба дунда һургуулиин оюутадшье болоод, дуу хатарай ансамбльнуудта бэлиг шадабарияа үргэлжэлүүлһээр…

Атархан , атархан дайдадамнай

Ардагхан хүлэгүүд байхал байха

Арадхан, арадхан далайдамнай

Абайхан Гэсэрнүүд байхал байха.

Аажамхан, аажамхан Байгалдамнай

Агуухан домогууд байхал байха

Амгалан, амгалан байдалдамнай

Арюухан Гоохонууд байхал байха.