Методический семинар

Тайылбыр бижик

Хуу чүве аттарының шын бижилгези баштайгы көрүштен белен ышкаш сагындырар, ынчалза-даа бо айтырыгга хамаарыштыр чедир шиитпирлеттинмээн чүүлдерни амыдыралдан эскерип болур бис. Ооң бадыткалы хуу чүве аттарының чүгле ийи бөлүүнден безин эскерттинип турар:

а) хоорай-суурларның аттарының адалгазы болгаш адрестеринде бижиттингени.

Чижээ, Шагаан-Арыг – Шаганар, Чадаан – Чадана, Арыг-Үзүү – Арыг-Узю, Өөк- Уюк, Кунгуртуг – Кунгуртук, Ээрбек – Эрбек;

б) кижилерниң аттары, оларның документилерде бижиттингениниң дүүшпейн турары.

Чижээ, Түлүш – Тюлюш, Тулуш, Дулуш, Дюлюш, Бүрбү – Бурбу, Бюрбю, Пюрбю, Донгак – Доңгак, Тонгак дээш оон-даа өске.

Бо айтырыгга хамаарыштыр 2012 чылдың 9 айда Тыва Республиканың Чазак даргазы Ш. Кара-оол «Дыл дугайында» хоойлуже чаартылганы кииргени база анаа эвес . Ук чаартылгада айытканы-биле чурттакчы черлиг черлер аттарынының (хоорайлар, суурлар) адрестерин ийи дыл кырынга бижиир деп айтып турар. Чаартылга киргенден бээр бир чыл ажып турар, ынчалза-даа чер болганында суурлар, хоорайлар аттарының адрестерин бо хүннерде чаартпаан болуп турар.

Ук чүүл чүгле чугаа культуразы-биле холбашкан эвес, а шын бижилгениң дүрүмнерин хажыдып, будулгаазынныг чүүлдерни тургузуп турар.

Бир эвес хуу аттарның шын бижилгезин үе шаанда шиитпирлевес болзувусса, элээн үе эрткенде, сөстерниң тургузуу өскерлип, оларның уткалары тайылбырлаттынмайн барып болур.

Шын бижилге практиктиг ужур-дузалыг: чаңгыс аай орфографтыг система өөредилгени чиигедип турар, өөреникчилерниң бижимел чугаазын сайзырадырынга база ниити культуразын бедидеринге болгаш өске эртемнерни эки хандыр билип алырынга дузалап турар.

Хуу чүве аттарының өөредириниң кол сорулгазы – шын бижилгениң дүрүмнерин өөреникчилер медерелдии-биле шиңгээдип ап, оларны практика кырынга ажыглап билир кылдыр чаңчыктырар, уругларны шын бижилгениң билиглери-биле чепсеглээри болур.

Программа негелделеринге дүүштүр уруглар бот-боттарының бодалдарын база көрген, дыңнаан чүүлдерин бижимел-биле кандыг-даа частырыг чокка дамчыдып шыдаар кылдыр чаңчыгар ужурлуг. Бо чугула сорулганы чедип алырда, тыва дыл башкылары, бир-ле дугаарында, эге школага хуу чүве аттарының шын бижилге талазы-биле чүнү өөренгенин, уругларның билииниң деңнелин база орфографияның берге айтырыгларын, оларны ажып эрттериниң аргаларын билген турар ужурлуг .