НОД "Куштарым"

Овур кожууннун Дус-Даг сумузунун холушкак хевирнин «Шолбан» аттыг уруглар сады

Чурулгага ажык кичээл

«Куштарым»

Кижизидикчи башкы: Монгуш З.О.

Дус-даг-2015 чыл

Куштарым

Сорулгазы: уругларга адыжынын болгаш салааларынын дузазаы-биле чуруурунун чаа аргаларын уламчылап ооредир. Ооренген оннерин ылгап билирин, час дугайында билиглерин быжыглаар. Уругларны чараш чуулдерни эскерип билиринге, ону магадаарынга база арыг-силиг чорукка, бойдуска, дириг-амытаннарга камныг-хумагалыг болурунга кижизидер.

Словарьлыг ажыл: арга-арыг «Эмчизи», чазый-чилби.

Дерилгези: ханада гуашь-биле ыяштарны чуруп аскан (тал, шиви, дыт), ол ыяштарнын бурулери чаа-ла унгулеп орар, картондан кылган ыяштар, куштарнын атрибуттары, гуашь, салфетка, тазта суг.

Баш бурунгаар чорудар ажылдар: час, кушкаштар дугайында тайылбыр ажылдар; шулуктер ооредир, сыгар дептержигешти ундурер – темазы «Бойдус чаяаган оннуктеривис», часкы хемче, арыгже селгуустээшкин.

Кичээлдин чорудуу

I-ги кезээ: «Оюн кастар:

Кастар, кастар,

Га-га-га!

Чемнениксеп тур силер бе?

Чок-чок-чок!

Ынчаарга мээн-биле агаарлар силер бе?

Ийе-ийе-ийе!

Башкы: Бистер шупту кастар кылдыр хуулуп алгаш, аргаже селгуустээр бис бе, уруглар? Ынчаарга мээн-биле кады арыгже селгуусээлинер че. Чалгыннарывысты хере туткаш, ужуп унуптээлине че! (холдарын чалгын кылдыр чайбышаан ужуп чоруптарлар)

Аргага чедип кээрлер

Башкы: Аргада чедипи келдивис. Долгандыр топтап корунерем, чаражын. Час дужуп кээрге арга-арыгга чыткан ак хар эрээш, дамырактар болуп чаржып бада берген, ыяштар ногаан хевин кедип эгелээн.

- ыяштарнын ногаан хеви дээрге чузу-дур ол уруглар? Коруп корунерем.

Уруглар: ыяштарнын бурулери

Башкы: Ыяштарнын хеви ногаан болган-дыр, а сээн хевин ону кандыг-дыр, Надя?

Оннерни катаптаары-биле 2-3 уругну ынчаан айтырар, эштери шын харыылаарын хайгаараар.

Башкы: дыннап корээлинерем, кандыг уннер дынналып турар-дыр аргавыста? (кушкаштар эдип турар, сугнун даажы шулурткайнып чыдар).

Аргавыс бистер чедип келгенинге ооруп турар шээй, белек кылдыр шулуктеп чугаалап берээлинерем.

Ак хар эрээн, ак хар эрээн,

Аяс хуннер узай берген.

А ол дээрге езулуг-ла

Аалчы частын келгени ол-дур.

Башкы: Арга-арыгнын ээлери – хоглуг куштар база четкилеп келген. Чуу деп куш ыяш кырында олурар-дыр? (Торга)

Арга-арыг эмчизи

Ала-шокар торга мен

Аранарга олурупкаш,

Амыр хоглеп болур бе?

Уруглар: Болур, болур!

Торга: ток-ток кылдыр соктагылааш,

Топтап – топтап дынналаптар.

Чазый-чилби куттарны,

Чиптер чанныг болгай мен.

Башкы: Торга ала-шокар-дыр бе, уруглар? Кандыг оннуг онненр бар-дыр адап корунерем, урглар? (кызыл, ак, кара)

-Эр-хейлер! Торганы чуге арга-арыгнын «Эмчизи»- деп адап турарыл, урглар? Чуге дээрге ыяштарнын чазый-чилби, хоптак курттарын чиптер куш боорга ынча деп адап турары ол шэй. Ол куттарны торга тып чивес болза, куттар ыяштарны уттеп, урегдеп кааптар.

- ынчангаш арга-арыгнын эмчизи чуу деп куш болду? (Торга)

- эр-хейлер! Тоолдарда дириг амытаннарнын эмчизи кым ийик? (айболит)

- Ам база бир куш ужуп келди, таныыр-дыр силер бе? (Хараачыгай)

Хараачыгай чалгын чайып,

Кайыын тура кыйгы салып,

Караннадыр ужуп келди.

Чалгынынын адаанда ол,

Часты база хондурупкан

Чаражын ой, экизин ой!

- Хараачыгай кандыг оннуг-дур? (Чалгыннары кара, хорээ ак, боску кызыл)

Коге-буга база ужуп келир

Хуннэректээн кудумчуда

Хулуредир хоорешкен.

Хоглуг куштар оннуу болган,

Кым деп куш-дур мен, тывынарам?

Уруглар: Коге-буга

Итпик кушкаш ужуп кээр

Бажында чирбээш, база бир думчуктуг,

Итпек-хойтпак элбээр ойде

Изиг турда эдип орар,

Чангыс аай, дески ушпас,

Чавызаш дээр, бедий-даа бээр

Кым деп куш-дур ?

Уруглар: Итпик

Сайлык ужуп кээр

Чалгынынын чгу алдын

Чараш куш сайлык

Кокер хире боттуг

Когереннээн сайлык.

Башкы: Сайлык куш каяа чоруурул, кым билир игри? (Хем кыдыы, сайлыг черге)

Ала-сааскан ужуп кээр

Эртенин-даа коданымны

Эргипи келир ала-саакан

Чыжырады эдип орар

Шыпыраннаан ала-сааскан.

Башкы: Ала-саасканнын ону кандыг-дыр?

- Чалгыннары, бажы кара. Хорээ ак.

2-ги кезээ чурулга

Сула шимчээшкин «Кастарымны»

Башкы: Бисте ужуп келген куштарнын, чуруктары бар, бээр эки топтап корунерем чуу четпейн турар-дыр?

Уруглар: Куштарнын чалгыннары чок

Башкы: Шын-дыр, бо куштар ужуп чоруур дээрге чалгыннары чок бооп турар-дыр, канчаар бис ам, уруглар?

- шын-дыр, чалгыннардан чуруп бээр болзувусса, кушкаштар ужуп болур шээй. Ынчангаш бис ам куштарга чалгыннар чуруур бис. Чалгыннарны карандаш биле чурувас бис, а холдарывыстын дузазы-биле чуруур бис.

Башкы уругларга коргузер.

Башкы: мен силерге куштарнын чуруктарын улеп берейн, силер куштарнын чалгыннарын дыка дурген чуруптунар че, уруглар. Чуруурда арыг-силигни сагыыр, будукту токпес. Хирлиг, багай кылдыр чуруур болзунарза, куштар ужуп шыдавас боор. Чурупкан соонда холдарынарны сугга чуур силер.

Уруглар уступ алгаш, куштарнын чалгыннарын чуруп турар. Оожум аялга ырлап турар.

Башкы: Ынчангаш бо кутарнын чалгынннарын чараш кылдыр чуруп бээринерге, куштар силерге четтиргенин илередип турар шэй, уруглар.

Башкы: Адыр, дыннап корунерем уруглар. Кайда ыглап тура рун дынналып тур? Бо турар тал ыглап тур шэй. Силерден дуза дилеп орар-дыр, талчыгаш? Корунер даанг талдын бурулери эвээш, ынчангаш силердени дуза дилеп орары ол-дур.

- Талга бурулерден чуруп берээлинер че, уруглар.

- Бурулерни салааларывыс баштары –биле чуруур бис

Ханада азып каан талдын бурулерин, салааларынын дузазы-биле немей чурур

Башкы: Ам талывыс амырап, каттырып турар-дыр, уруглар. Эр-хейлер! куштарга, талга дузалашканнынар дээш, уруглар!

Туннел кезээ

Башкы: Богун кичээлде чуну чурудувус?

Уруглар: куштар, бурулер

Башкы: чунун дузазы-биле чурудувус?

Уруглар: Адыш, салаа-биле