Архар, кошкар

Сорулгазы: 1. Уругларга аргар-кошкар дугайында билиндирер. Оларнын кайда чурттап турарын, амыдыралынын дугайында онзагай талаларын ооредир.

2. Чугаа-домаан сайзырадыры, сос курлавырын байыдар.

3. Бойдуска ынак, камнап, камгалаарынга кижизидер.

Херек чуулдер: чуруктар, ТСО.

Чорудуу

Аргар-кошкарны база-ла дыка дурген ылгап билип ап болур. Кошкар улуг аар ээтпек мыйыстыг, тырын улуг-чаагай, сооккур мага-боттуг, кучу-куштуг кылдыр костур. Мойнунда база хорээнде халагар, узун дуктер хевир киирип, каасталга бооп турар.

Кошкарга коорге, аргарнын мыйызы-даа, мага боду-даа биче кылдыр костур.Эъди те-чунма-биле домей чиштиг амданныг.

Аргар чылда 1 катап 1-2 оолдарны торуур. Аргар-кошкарнын назы-хары, эдержири, толунун чырык черге коступ кээри, баштайгы базымнары болгаш оске чуулдери, аажы-чанынын чамдыктары те-чунма-биле барык-ла домей.

Аргар-кошкарнын он-чузуну оскерлип турар. Чазын, кузун куску сиген ону ышкаш куураарып костугулээр, а кыжын карарып костурлер азы куу-бора оннуг, улуг-улуглары ак-куу-даа апаргылаар. Чайын колдуунда хурен-кызыл, ак-хурен, куузумаар болгулаар.

Хун караа чылып, чер кыры чымчай бергенде аргар-кошкар ыжык ойлар, деспектер, оргулааштарга чыглып келгеш, дешкилежип ойнаарлар. Дедир дезе бээр, бирээзи суруп келгеш, ускулежирге, мыйыстары шакынайнып, чазырткайнып, кайы ырактан дынналып турар. Чамдыкта бирээзи адаанга туруп бээрге, оскези устууртен удур чык кылдыр ускеш, база-ла адаанга туруп бээр, адаанга турганы ол халааш, ырадыр маннай бергеш, дедир шурап кээп, адаанда турганын херлип-херлип узер орта, ускулешкен мыйыстар кангырт, чык кылдыр коргунчуу кончуг дагжап турза-даа, адаандаазы конгус тоовас-даа чугле оон бажы донгаш дээр. Те-чунма, аргар-кошкар ойнап турда, коорге кайгамчык-ла чараш! Ынчаар олар шаан тондур-ойнап-ойнап алгаш, чара кылаштажып, холдары-биле бичии оялык черлер казып алгаш, ол-ла черлерге ангы-ангы кылдыр дыштанып удуй бээрге, чер-дээр ыржым-шыпшын апаар…

Чылдан чылче эвээжеп, ховар, чидип бар чыдар аннарнын санында кирип турар болгаш оларны аннаарын бугу делегейде хораан. Кызыл дептерже киир бижээн.

Литература

1. Саая Майнак О. Монгун-Тайга-монге чуртум, Кызыл 2011ч.