Тема: Эрткен деепричастие

Тема: Эрткен деепричастие

Сорулгазы:1. Эрткен деепричастие деп билиг-биле таныжар; Бижик демдээн шын салырынга чаңчыктырар;

2. Эрткен деепричастиелер дузазы-биле аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

3. Улуг улусту хүндүлеп, эптиг-эвилең болурунга кижизидер;

Дерилгези: Өөредилге номнары; компьютер, проектор, сюжеттиг чуруктар;

Кичээлдиң чорудуу:

I.Организастыг кезээ

Кичээлге өөреникчилерниң белеткелин хынаар

-Экии, уруглар. Бо хүн кымнар өөренмээнил?

-Эрткен кичээлде кандыг тема өөренген бис?

II.Онаалга хыналдазы

-Эрткен кичээлдерде өөренген темаларывысты катаптаалыңар.

- Кылыг сөзү деп чүл?

- Кылыг сөзү каш хевирлигил?

- Тургузуунуң аайы-биле каш бөлүктүгүл?

-Деепричастие деп чүл?

-Бистер кандыг деепричастиелер өөренген бис? (каттышыкак, кожаланчак)

Мергежилге 195

III.Чаа тема

-Таблицаларыңар көргеш, бөгүн кандыг деепричастие өөренир-дир бис?

- Шын-дыр, бөгүн өөренир темавыс "Эрткен деепричастие".

-Таблицаларывыста эрткен деепричастие кылыг сөзүнүң дөзүнге кандыг кожумактың дузазы-биле тургустунарыл?

Эрткен деепричастие кылыг сөзүнүң бөзүнге –гаш/-геш/-каш/-кеш/ деп кожумак немешкени-биле тургустунар болгаш немелде кылдыныгны илередип, домакка байдал азы баштайгы сөглекчи болур.

IV.Быжыглаашкын

1.Мергежилге 199 (бижимел-биле)

Адаанда кылыг сөстериниң дөстеринден эрткен деепричастиелерни тургузуңар.

Аккаш, тиккеш, төккеш, илдиккеш, аттыккаш, дадыккаш, доруккаш, шүггеш, чыггаш, чеггеш, саггаш.

- Кылыг сөстериниң дөзүнге эрткен деепричастие кожумаа немежирге кожумактарны канчаар бижиир-дир бис, уруглар? (дакпырлап бижиир)

Словарь-биле ажыл

Илдиккеш – бир-ле чүвеге ылдыртынар, ызырныр

Аттыккаш – күш-биле үндүр агар

Дадыккаш – мага-боду быжыгып өзер

Доруккаш - өзер, дадыгар, улуг апаар

Шүггеш – кандыг-бир чүүлдү өскелерден ылгап дилээри

2. Тест-биле ажыл (слайд-биле ажыл)

1.Каттышкак деепричастиени тывыңар

Дүвүрей-дир, быжып, хүлүмзүрээн, чаптаар, мунар

2.Кожаланчак деепричастиени тывыңар.

Чарашсынып, сымыраныр, каттырган, хөөмейлээн, чыыр

3.Эрткен деепричастиени тывыңар.

Чуруттунган, тиилээр, мендилешкеш, ажылдап, амырлашкан

4.Болбас хевирде кылыг сөзүн тывыңар.

Эскергеш, маңнажыпкан, озалдаваан, чырыдар, тараан

5.Причастиелиг сөс каттыжыышкынын тывыңар.

Шуушкан оттуг-тергелер, авазы чаптаан, тыва чонум, чараш кадайым, кызыл чечек

- Слайдыда чурукта сөс каттыжыышкыннар аразындан оттуг-терге дээрге ол чүл, уруглар? Ажыглалының аайы-биле кандыг бөлүкке хамааржырыл? (архаизм)

- Хоруглуг адап болбас сөстү тывыңар, уруглар? (кадайым)

-Хоруглуг адап болбас сөстерни кандыг сөстер-биле солуп болурул? Оларны кандыг сөстер дээрил? (эвфемизм)

- Кадайым деп сөстү кандыг сөстер-биле солуп болурул? (эжим, өөм ишти,уругларым авазы)

-Силер боттарыңардан улуг улусту канчаар адаар силер? (Силер, угбай, кырган-авай)

Физминутка

Деепричастиелер адаарга, кылдыныглар кылыр.

Каттышкак – олурар, кожаланчак – шураар, эрткен – белин чаяр.

Бижий-дир, чурааш, дыңнап, чугааланы-дыр, каттаргаш, көвүктелип, таныштыргаш, ыглай, көрүп.

3.Чурук-биле ажыл

- Ам дараазында 4-4 болуп алгаш, чурукка эрткен деепричастиелер ажыглап, харылзаалыг домактар тургузар.

4. Сөзүглел-биле ажыл

Сөзүглелден деепричастие хевиринде кылыг сөстерин бөлүктеп ушта бижиир.

Хойтпак-оол ийи аъттың доралазын кажаадан чешкеш, кандыг-даа сезик чокка аъттаны тыртып алгаш, шала ийлендир көрүп, эжин манагзынып турган. Дүрген-оол шилгини чежип алгаш, оң талазындан кылаштап келгеш, аъттаныры-биле эзеңги теверге, аът соора тепкеш, ыңай-ла болган. Күжүр Хойтпак-оол сыр соондан каккаш, сыдымнай шаап алган, ырактан чедип чоруп олура:

- Тыва аъттарның ажыргы талазындан аъттанып болбас чүве болгай. Өршээ дадайым, харын-даа чаяан болду, соора тепти – дивишаан баргаш, дынын так кылдыр туткаш, эжин аъттандырыпкан.

каттышкак

кожаланчак

эрткен

Аъттаны, сыдымнай, олура

Тыртып, көрүп, манагзынып, чежип, кылаштап, шаап, чедип, чоруп, аъттанып

Чешкеш, алгаш, келгеш, тепкеш, каккаш, баргаш, туткаш

V.Бажыңга онаалга

Мергежилге 200

VI.Түңнели

- Эрткен деепричастиениң кожумаан адаңар?

- Домакка кандыг кежигүн болурул?

- Бөгүнгү кичээливисте кым «5» демдекке эки харыылааныл, уруглар?

- «4» демдекке кым эки харыылааныл?