Главная / Старшие классы / Родной язык и литература

Телмәр үҫтереү алымдары

Скачать
18.58 КБ, 1015945.docx Автор: Басырова Венера Сагадатовна, 8 Апр 2015

Телмәр үҫтереүҙә отошло алымдар

Туған тел һәм әҙәбиәт дәрестәрендә уҡыусыларҙың телмәр культураһын тәрбиәләү проблемаһы бөгөнгө көндә мәктәп алдында торған актуаль мәсьәләләрҙең береһе һанала. Уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү мәктәптә төп проблемаларҙың береһе булып ҡала килә. 90-сы йылдарға тиклем телмәр үҫтереү өҫтөндә эш инша, изложениелар яҙҙырыуға ғына ҡайтып ҡалды. Һөҙөмтәлә грамоталы яҙған,әммә ”телһеҙ” быуын үҫеп сыҡты.

Һуңғы йылдарҙа бәйләнешле телмәр үҫтереүгә булған иғтибарҙың бермә-бер артыуы ҡыуандыра. Үҙ фекереңде ҡолаҡҡа ятышлы,зиһендәргә үтеп инерлек итеп әйтә белеү,һүҙ ҡәҙерен,бәҫен аңлап, урынлы ҡуллана белеү, һис шикһеҙ, баланың үҙен, аң кимәлен үҫтереүҙең, туған тел аша милли менталитет тәрбиәләүҙең айырылғыһыҙ бер өлөшө.

Урта мәктәпте тамамлаусылар, беренсенән, дөрөҫ (грамоталы) яҙа, икенсенән әҙәби телдә һөйләй ҙә белергә тейештәр.

Уҡыусыларҙың телмәрен үҫтереү маҡсатының мөһимлеге һәм кәрәклеге бөгөнгө осорҙа арта төшә, сөнки мәктәп таммалаған йәштәрәгә йәмғиәттә лайыҡлы урын өсөн күп көс һалырға тура киләсәк.Был осраҡта уларҙың төп сараһы – тел. Уның яҙма төрө лә,һөйләү төрө лә ныҡ үҫешкән, камиллашҡан булып, йәштәр әйтергә теләгән уй-фекерҙәрен дөрөҫ, матур әҙәби телдәяҙа ла, һөйләй ҙә белергә тейеш.

Башҡорт орфогграфияһы, дөйөм алғанда, фонетик принципҡа нигеҙләнгән, йәғни нисек әйтәбеҙ , шулай яҙабыҙ, шуға ла башҡорт телендәге яҙмаларҙа орфографик хаталар күп түгел.Ә пунктуация, йәғни тыныш билдәләренең ҡулланылыуы билдәле грамматик ҡағиҙәләргә нигеҙләнә, ә ул грамматик ҡағиҙәләрҙе үҙләштереү һәм дөрөҫ ҡулланыу тел һиҙемлелегенә бәйләнгән. Тел һиҙемлелеген үҫтереүҙә тиң киҫәкле ( тиң хәбәрле), ябай һөйләмдәрҙе теркәүесле теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙе ябай һөйләмдәргә әйләндереү күнегеүҙәре яҡшы ярҙам итә. Был осраҡта ике һүҙҙән генә торған ябай ҡушма һөйләмдәрҙең башлау яҡшы һөҙөмтәләр бирә.

Эш төрҙәре

  • Телмәрҙә өндәрҙең дөрөҫ әйтелеш
  • Тасуири уҡыу,һөйләү. Тасуири уҡыған баланың тойғоһо, фекере, аңы әүҙемләшә. А.С.Макаренко уҡытыусынан үҙ тауышына хужа булырға талап иткән. Мин “бында кил” тигән һөйләмде 15-20 төрлө әйтергә өйрәнгәс кенә үҙемде һөйләү оҫтаһы тип һанай башланым”, - ти ул.Ысынлап та,йәнле һөйләүгә эске төйғо хас шул.
  • Текст исеменә, иллюстарцияһынаҡарап,йөкмәткене прогнозлау
  • Разведкалы уҡыу(эстән, шәп темпта)
  • Сылбырлы уҡыу( бер-бер артлы) һ.б.
  • Уҡығанды һҡйләү – уҡыусыларҙың бәйләнешле телмәрен үҫтереү иң әһәмиәтле алым,сөнки ул фекерҙең эҙмә-эҙлекле, бәйләнешле бирелеүен талап итә. Тик мөһим бер шарт:һөйләгәндә балағаирек бирергә, бүлдермәҫкә кәрәк. Булған хаталарҙы теркәп барып,һөйләп бөткәс кенә, класс менән бергә төҙәтергә мөмкин.
  • XXI быуат – яңы информацион технологиялар заманы. Ул йәш быуындан юғары интеллектуаль үҫеш кимәлен, үҙенең киләсәген алдан күрә белеүҙе, планлаштыра алыуҙы, тормошҡа ашырыу юлдарын асыҡ төҫмөрләүҙе талап итә. Был маҡсатҡа ирешеү өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрен уҡытыуҙа ла инновацион технологияларҙы файҙаланыу мөһим. Хәҙерге заман талап итеүенсә, бала үҙ аллы белем алырға, алдына ҡуйылған проблеманы сисергә ынтылырға тейеш. Был осраҡта үҫтереүсе уҡытыу методикаһының алымдарын файҙаланыу отошло.

    Тәнҡитле фекерләү технологияһы нигеҙендә үҫтереүсе уҡытыу методикаһы алымдары ята. Был технология эҙмә-эҙлелек принцибына нигеҙләнгән. Яңы мәғлүмәт менән танышыр алдынан уҡыусы, нимә беләм һәм ул миңә артабан нимә өсөн кәрәк, тигән һорауҙарға яуап эҙләй. Мәғлүмәтте үҙләштергәндән һуң бала ниндәй яңылыҡ алыуы, уның нимә биреүе һәм нисек ҡулланылыуын иҫбатлай.

    Уҡыусыларҙың тәнҡитле фекерләүен үҫтереү өс кимәлдән тора:

    1-се кимәл – саҡырыу, өндәү,

    2-се кимәл –уйлау, фекерләү,

    3-сө кимәл –рефлексия стадияһы.

    Был алымды ҡулланып, уҡыусыларға үҙ аллы эшләргә мөмкинселек тыуҙырабыҙ, уларҙың индивидуаль мөмкинселектәрен иҫәпкә алабыҙ. Был эш менән уҡыусыларҙың һүҙ байлығын арттырабыҙ, йөкмәтке һөйләргә әҙерләйбеҙ, төп фекерҙе билдәләргә өйрәтәбеҙ

    кәрәк.

    1 юл - теманы асыҡлаусы бер исем.

    2 юл - предметты баһалаусы ике сифат.

    3 юл - предметҡа хас булған эш-хәрәкәтте белдергән өс ҡылым.

    4 юл - теманың йөкмәткеһен асыусы, авторҙың темаға булған мөнәсәбәтен күрһәтеүсе фраза (цитата, мәҡәл, әйтем)

    5 юл - һығымта, теманың төп фекерен ҡабатлаусы ассоциация

    Тирәкле.

    Йәмле, матур.

    Үҫә, ҙурая, яҡшыра.

    Ауылымды яратам.

    Атайсалым.

    Ә хәҙер бергәләп яҙып ҡарайыҡ

    Ҡурай.

    Моңло, тылсымлы.

    Уйната, йырлата, моңландыра.

    Ҡурай - башҡорт халҡының музыка ҡоралы.

    Моң.


    Автор: Басырова Венера Сагадатовна
    Похожие материалы
    Тип Название материала Автор Опубликован
    документ Телмәр үҫтереү алымдары Басырова Венера Сагадатовна 8 Апр 2015
    документ "ЛЕКСИКА БҮЛЕГЕ АША УРТА КЛАСС УҠЫУСЫЛАРЫНДА ТЕЛМӘР ҮҪТЕРЕҮ" Урманова Зиля Миннибаевна 14 Сен 2015
    документ Телмәр үҫтереүҙә психология фәненең роле. Юсупова Раузиня Юмабаевна 20 Мар 2015
    документ Башланғыс кластарҙа уҡыусыларҙың телмәрен үҫтереү Худайбердина Флюра Рысъяновна 30 Мар 2015
    документ Башланғыс кластарҙа уҡыусыларҙың ижади һәләтен үҫтереү Хайруллина Танзиля Галиевна 20 Ноя 2015
    документ Тәрбиәлә халыҡ педагогикаһы алымдары (Ата-әсәләр йыйылышына доклад) Байракаева Гулькай Радиковна 20 Мар 2015
    документ Башҡорт әҙәбиәте дәрестәрендә тәнҡитле фекерләү технологияһы алымдары Багаутдинова Альмира Рафаиловна 20 Мар 2015
    презентация Презентация на мастер-класс по теме"Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрндә һөйләү телмәрен үҫтереү" Сайетова Гульнара Мубаракьяновна 21 Фев 2016